نگارش : دکتر رضا جمالیان

WWW.HYPNOSIRAN.COM

دکتر اعلم الدولله ثقفی ، پیشکسوت بسیاری از رشته ها

هم دورۀ فروید در بخش شارکو ، اولین دکترای پزشکی ایرانی که با هیپنوتیزم و هیپنوتیزم درمانی آشنا شد ، نویسندۀ حدود 60 کتاب به زبان فارسی در زمینه های هیپنوتیزم و علم الروح ، پزشک مخصوص ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه ، اولین ایجاد کننده « جلسات معرفه الروحی تجربی » در تهران ، استاد مدرسه طب دارالفنون ، یکی از مشوقان مظفرالدین شاه در امضای فرمان مشروطیت ، کسی که برای امضای فرمان مشروطیت قلم به دست شاه قاجار داد و ...

آشنائی با دکتر خلیل خان ثقفی معروف به اعلم الدوله

دکتر خلیل خان ثقفی فرزند عبدالباقی حکیم باشی ملقب به اعتضادالاطباء بود . میرزا عبدالباقی از اطباء معروف ناصرالدین شاه و احتمالاً آخرین نسل حکیم باشی های دربار قاجار بود که از آنجا که تحصیلات پزشکی را نگذرانده بود ، مانند پسرش از عنوان دکتر استفاده نمی کرد .

خلیل خان ثقفی فرزند عبدالباقی حکیم باشی تحصیلات پزشکی را در دارالفنون تهران به پایان رسانید ، ولی به علت هوش فراوان و علاقه به کسب دانش بیشتر برای ادامۀ پزشکی به فرانسه رفت ولی خیلی زود متوجه و قانع شد که پس از تکمیل زبان فرانسه ، بایستی تحصیلات پزشکی را دوباره از سال اول دانشکده ی پزشکی پاریس شروع کند .

در آن زمان وضع مالی فرزند یک حکیمباشی دربار ناصرالدین شاه آنقدر خوب بود که نیازی به کار جانبی نداشته باشد . از آنجا که او قصد داشت با کسب بیشترین میزان دانش و تجربه ، حرفۀ پزشکی پدر را دنبال و نه به عنوان حکیم باشی ، بلکه دکترِ برگشته از فرنگ به کار پزشکی در ایران ادامه دهد ، با مطالعه دروس پزشکی آن چنان درخششی پیدا کرد که توانست پس از پایان دورۀ پزشکی ، درعالی ترین رشتۀ تخصصی اعصاب و روان درکنار بزرگانی مانند دکتر زیگموند فروید ، ژانه ، شارل فره و ژیل دولا تورت در بــخش بــیماریهای اعصاب ، روان پزشکی و آموزش روان شناسی ـ که هنوز رشته های روانپزشکی ، بیماریهای اعصاب یا نورولژی و روان شناسی هنوز از هم جدا نشده بودند ـ در دپارتمان پروفسور شارکو مشغول به تحصیل و تحقیق شود .

اطلاعات پراکنده درباره دکتر اعلم الدولله ثقفی

در حدود 15 سال پیش فردی از خوانندگان ترجمه های من به تدریج در حدود 40 جلد از کتابهای تألیف دکتر اعلم الدولله ثقفی به زبان فارسی را برای مطالعه به من داد و من با سرعت آنها را مطالعه کردم . این کتابها که در زمینه های متعدد و متنوع هیپنوتیزم « مانیا تیزم » به روایت کتابهای قرن پیش نوشته شده بود ، نه تنها موجبات آشنائی گروهی از ایرانیان را با این مسائل را فراهم ساخت ، بلکه زمینه ساز تأسیس کلاسهائی هم در این زمینه ها شد .

من از طریق لغت نامۀ دهخدا با این « بزرگِ به نا حق فراموش شده » آشنا شدم و بعد در کتابخانۀ ملی در دورۀ مجله یادگار ، سال پنجم درصفحات 45 تا 49 درشرح احوال و آثار بزرگان معاصر علاّمۀ قزوینی مطالبی را دربارۀ او مطالعه کردم و با چند نفر که با سرگذشت دکتر اعلم الدولله آشنائی داشتند صحبت کردم که در اینجا نکاتی از خوانده ها و شنیده های خود را بیان می کنم ، ولی هرگز اصالت آنها را به عنوان « یک مطلب تاریخی » نمی توانم تائید کنم .

در دورۀ تخصصی در بیمارستان سالپه تریر ، دکتر اعلم الدولله هم دورۀ بزرگانی مانند فروید بود . پس از مرگ شارکو ، ریاست بخش و بیمارستان به او پیشنهاد شد ، ولی او نپذیرفت و در سمت ریاست در بهداری شهرداری پاریس که خود مقامی بسیار مهم بود ، به کار پرداخت ...

در پاریس به تحقیقات و تجربیات درجلساتِ به اصطلاح روحی علاقمند شد و حتی قبل از برگشتن به ایران ، مدتی هم در سوئیس به تحقیق و تمرین در مباحث روحی پرداخت ...

پس از برگشت به ایران ، به عنوان « معلم طب دارالفنون » مشغول به کار شد و مدتی هم پزشک مخصوص مظفرالدین شاه قاجار بود . در نهضت مشروطه خواهی بر روی شاه قاجار تاثیر مثبت داشت و در عکسی که مظفرالدین شاه را در حال امضاء کردن فرمان مشروطیت نشان می دهد ، فـــردی که قلــم به دست او داده ، دکتر اعلم الدولله ثقفی است .

در نوشته ی مجله ی ادبی یادگار آمده : « ... وی مردی بود فاضل و اهل تتبع و نویسنده با انشائی بسیار روان و سلیس و شیرین و جذّاب و چند تألیف نفیس در مواضیع متنوعه از خود به یادگار گذاشته است که بسیاری از آنها به طبع رسیده است ، از جمله آنها کتاب ( هزار و یک حکایت ) است که دو بار به چاپ رسیده ... و دیگر ( هفتاد و یک مقاله معرفته الروح ) است . در ده بیست سال اواخر عمر ـ از قرار مذکور پس از مرگ یکی از پسرهای رشید و جوانش که بسیار طرف علاقۀ او بوده ـ جداً معتقد به اسپری تیسم یا ارتباط با ارواح یا به اصطلاح معتقدین به این طریقه ( معرفته الروح ) شده بود و عده بسیار زیادی از حکایاتی که آن مرحوم در کتب مختلفه خود جمع کرده است ، راجع به این موضوع است .

« در طهران نیز مدتی انجمنی از معتقدین و عاملین به این طریقه موسوم به ( انجمن معرفه الروح تجربتی ایران ) تشکیل یافته بود که آن مرحوم رئیس آن انجمن یا عضو مهم آن بوده است . »

در آثار دکتر اعلم الملک ثقفی از جلسات ارتباط با ارواح از جمله گزارش ارتباطی با روح حافظ هم مطالبی آمده است !

دکتر خلیل خان ثقفی درخانواده علم و فرهنگ متولد و پرورش یافته بود ، از جمله پدرش حاجی میرزا عبدالباقی اعتضاد الاطباء که مدتی حکیمباشی ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه بود ، بر چند کتاب معتبر پزشکی از جمله کلیات کتاب قانون ابوعلی سینا حاشیه و مقدمه نوشته است . براساس شجره نامه ای که در این خانواده موجود بوده و هست ، نسب آنها به مختار بن ابی عبید ثقفی می رسد که او بسیاری از قاتلان حضرت امام حسین را به هلاکت رسانیده است .

برادر او ـ عبدالحمید خان ثقفی ملقب به متین السطنه ـ مجله ی عصر جدید را در قالب فعالیتهای اجتماعی و سیاسی منتشر می کرد که بعلتی که برای ما معلوم نیست ، به قتل رسید .

از دکتر اعلم الدولله ثقفی کتاب « خرد نامۀ جاویدان » که با خط زیبای نستعلیق و با چاپ سنگی در تهران به چاپ رسیده است ، دردست است . « مقالات گوناگون » آخرین تألیف اوست که در آن در غالبِ مقالات ، بسیاری از مسائل مهم سیاسی و اجتماعی را گزارش کرده است .

با توجه به ابعاد متفاوت شخصیتی این پزشک بزرگوار ، کسب اطلاعات موثقی از خانواده او و بررسی بیشتری در زمینۀ کتابهای او لازم و مفید است . همتی و فرصتی می خواهد که لااقل در کتابخانه ی ملی ایران واقع در بولوار شهید حقانی فردی در جستجو و مطالعه دکتر اعلم الدولله ثقفی برآید . روحش شاد و یادش گرامی باد که براساس چندین کتاب که من از ایشان خوانده ام ، معتقدم او اولین پزشکی است که در ایران با هیپنوتیزم و مانیاتیزم به عنوان علم جهانی ـ آشنائی داشت و درحد برجسته ترین دانشمندان ونویسندگان جهانی در این زمینه ها کتاب نوشت و انجمن علمی تشکیل داد .