نگاهی متفاوت و گسترده به :

 کرامات و خرقِ عادات در مشایخ صوفیه

 

کتابهای ادبی ایران بیشتر بصورت شعر هستند و کتابهائی که بشگل نثر نگاشته شده باشند در مقایسه بسیار کمتر هستند . کتابهای نثر بیشتر به مطالب و مضامینی مربوط هستند که به شرح وگزارش کرامات و خرقِ عادات مشایخ صوفیه پرداخته شده است . از آنجا که بنابر عقاید بزرگانی مثل نیکلسن بسیاری از این مضامین درحالاتی شبیه به خلسه یا خود هیپنوتیزم صورت می گیرند ــ و از آنجا که این بحث بسیار جدید و غیرمتعارف است ــ ابتدا بر اساس فرهنگ فارسی معین بصورت خلاصه به شرح لغات و اصطلاحاتی می پردازیم که در این مقاله به بیان آنها پرداخته ایم و در آغاز به این موضوع اعتراف می کنم که ممکن است بسیاری از قسمتهای آن مطابق باورها و ذوق اینجانب و خوانندگان گرامی نباشند. 

* کرامات جمع کرامت که برخی از معانی آن در فرهنگ معین به اینصورت است :  بزرگی ورزیدن ، بزرگی ، خـارق عادتی که بدست ولی [ مشایخ صوفیه ] انجام یابند .

* خرقِ عادت : خلاف عادت ، کرامت اولیاء [ بزرگان صوفیه ] ، نفوذ در افلاک و خروج از آن و این مساله ایست مورد اختلاف فلاسفه ، بعضی گویند آن بلامانع است و برخی آنرا مردود دانند .

* برخی از معانی شیخ عبارتند از : مرد پیر ، مرد بزرگ ، مرد دانشمند ، رهبر یکی از فرقه های مذهبی .

* صوفی : پشمینه پوش ، کسی که پیرو طریقۀ تصوف باشد .

با توجه به معانی واژه های فوق ، کرامات و خرق عادت برخی از رفتارها و کارهایی است که صوفیان باور می کنند و معتقدند که توسط بزرگان و رهبران آئینی آنان صورت گرفته یا صورت می گیرند که معمولاً با قدرت و  توان انسانهای عادی  انجام آنها غیرممکن است . در اینجا به نقل از برخی از این کتابها که شهرت و اعتبار زیادی دارند به برخی از این کرامات اشاره می شود :

* نفحات الانس من حضرات القدس ، تألیف نورالدین عبدالرحمان جامی که در 1214 صفحه با مقدمه ، تصحیح و تعلیقات نگاشته شده توسط آقای دکتر محمود عابدی توسط انتشارات اطلاعات چاپ و منتشر شده و یک سال هم جایزه و عنوان بهترین کتاب سال را داشته است .

 

* تذکره الاولیاء نگارش شیخ فرید الدین عطار نیشابوری که توسط آقای دکتر محمد استعلامی بررسی ، تصحیح متن ، توضیحات و فهارس انجام و چاپ پنجم آن در 5500 نسخه توسط انتشارات زوار منتشر شده است .

برخی از کتابهای دیگر دراین زمینه عبارتند از :

* شرح القلب که احتمالاً از آثار عطار است

* کشف الاسرار

* معرفته النفس

* طبقات الصوفیه

* حلیه الاولیاء

* مناقب الایرا ــ و محاسن الاخیار

* رسالۀ قشریه

* کشف المحجوب

* ...

 

رینولد نیکلسون و عرفای اسلام

رینولد نیکلسون دانشمند و مستشرق انگلیسی در یک خانوادۀ فرهیخته متولد شد و غالب زبانهای شرقی را نزد پدر بزرگش آموخت . در آغاز در رشتۀ ادبیات یونانی تحصیلات خود را شروع کرد و سپس به تصوف و ادبیات اسلامی متمایل شد . او توسط ادوارد براون دانشمند و شرق شناس نامدار با افکار و نوشته های صوفیان آشنا شد و پس از مدت کوتاهی اولین اثر خود را با نام منتخبات اشعار شمس تبریزی منتشر کرد . نیکلسون ابتداء در دانشگاه لندن به تدریس زبان فارسی پرداخت و بعداً بعنوان استاد زبان در دانشگاه کمبریج پرداخت و پس از وفات ادوارد براون کرسی او را بدست آورد و به استادی زبان در دانشگاه کمبریج نایل آمد . یکی از بزرگترین خدمات او تصحیح و ترجمه مثنوی مولانا جلال الدین مولوی بود و سپس به آثار بسیار با ارزش دیگری مانند شرح مثنوی پرداخت .  سایر آثار او عبارتند از :

* تصحیح و شرح بر کتاب تذکره الاولیاء شیخ عطار

* تحقیقات دربارۀ تصوف اسلامی

* معنی شخصیت در تصوف

* عرفای اسلام  

* شعر و نثر شرقی با معرفی اشعار انوری ، سعدی ، باباکوهی ، عطار ، عنصری ، حافظ ، دقیقی و رودکی

نیکلسون بیشتر از سایر شرق شناسان مغرب به حقایق عرفان آشنائی یافت و توانست بسیاری از شاهکارهای عرفا و صوفیان را به دنیای غرب بشناساند .

کتاب عرفای اسلام توسط خانم دکتر همادخت همائی ترجمه و در انتشارات همائی چاپ و منتشر شده است .

 

دراین اثر ، نیکلسون این عقیدۀ جدید و بسیار بدیع را نوشته که بسیاری از آنچه کرامات و خـرق عـادات بـزرگان صوفیه عنوان شده اند و شدیداً مورد باور و اعتقاد علاقمندان به تصوف و عرفان قرار گرفته اند ، در شرایط خلسه به ویژه خود هیپنوتیزم بوده اند . [ مانند راه رفتن بر روی آب و پرواز در هوا و ... ]

 

توجیه و دلیل پردازی برای وجود

و حقانیت کرامات مشایخ صوفیه

 

در صفحۀ 16 از کتاب نفحات الانس من حضرات القدس به نقل از کتاب تفسیر کبیر نگارش فخرالدین رازی بیان شده که : زمانی که یک کار یا عمل خارق العاده از انسانی ظاهر شود ، اگر وی پیغمبر باشد ، این عمل معجزه تلقی می شود و اگر آن فرد پیغمبر نباشد ، این عمل کرامت گفته می شود . خارج از این موارد ، ظهور پدیده های خارق العاده می تواند به علت ساحری یا دخالت شیاطین بوده باشند ...

 

مطالبی در اثبات کرامت از اولیاء صوفیه

در کتاب دلایل نبوت از امام مستعضری دلایل و شواهدی ارائه شده که بقول آن هم اجماع اهل سنت و جماعت وجود کرامات را در مشایخ صوفیه قبول دارند ، درکتاب کشف المحجوب به این دلیل اشاره کرده که چون حضرت سلیمان به آصف [ که پیغمبر نبود ] دستور داد که تخت بلقیس را پیش او بیاورد ، چون خدای تعالی خواست شرف آصف را به خلق نشان دهد یـا او بکمک یکی از عفریت های اجنه در کمتر از یک چشم بهم زدن [ از فاصله ای بسیار دور ] حاضر همینطور موضوع اصحاب کهف که با سگ خودشان مدتها در غاری در حالت خواب بودند ...

[مقصود از این همه مبالغه و تطویل در اثبات کرامات اولیاء این است که ... اصحاب جهالت و ارباب ضلالت ... نفی کرامات اولیاء نکند ]

 

انواع کرامات و خوارق عادات  

در صفحه 23 از کتاب نفحات الانس من حضرات القدس برخی از انواع کرامات که به مشایخ صوفیه نسبت داده می شود به این شرح بیان شده اند :

* ایجاد معدوم و اعدام موجود : [ ایجاد چیزی که از بین رفته و از بین بردن چیزی که وجود دارد . ]

* اظهار امری مستور و ستر امری حاظر : [ اظهار موضوعی که پوشیده یا مخفی است و پوشیده نمودن چیزی که ظاهر است . ]

* استجابت دعا و قطع مسافت بعیده در مدت اندک . [ مستجاب شدن دعاها و طی راهها یا مسافتهایی بسیار طولانی در زمانی کم . ]

* اطلاع بر امور غایبه از حس و اخبار : [ آگاهی پیدا کردن از اموری که پوشیده از حس ــ مثل شنوائی و دیدن ــ و رسیدن خبرهائی از آن  می باشند .  ادراکات خارج از حسی ]

 * حاضر شدن در زمان واحد در امکنه مختلف : [ اینکه فردی در زمانی واحد دردو مکان خیلی دور از هم دیده شوند . ]

* زنده کردن مرده ها و میراندن افراد یا موجودات زنده .

* شنیدن صدا یا گفته های حیوانات ، گیاهان و یا اجسام بی روح مثل سنگها .

* احضار طعام و شراب [ نوشیدنی ] در وقت حاجت بدون سببی: [ حاضر کردن غذا و آب در زمان حاجت بدون هیچگونه وسیله ای ]

* راه رفتن بر روی آب و پرواز در هوا که ناقص عادت هستند .

* تسخیر حیوانات وحشی بدون اینکه وسیله ای در اختیار آنها باشد .

* درختانی را از ریشه جدا و در هوا می چرخاند ، بدون وسیله ای .

* با اشاره ، سر فردی را از گردن جدا کردن .

 

 

بالجمله چون حضرت حق ــ سبحانه و تعالی ــ یکی از دوستان خود را مظهر قدرت کامله خود گرداند ، او درمواد عالم هر نوع تصرفی می تواند انجام دهد .

 

و در اظهار این مطالب عبارات ثقیل عربی به افراط بیان شده که این ضعیف از ترجمه بسیاری از آنها عاجز است و در صفحات 24 و 25 این کتاب نگاشته شده اند : مطالعه این کتاب را به کسانیکه به  اینگونه مطالب علاقه دارند ، توصیه می کنم  .

 

نتیجه گیری پایانی          

 با توجه به علاقه ای که نسبت به این موضوع داشته ام ، هرگز به نتیجه گیری نهائی دراین زمینه نرسیده ام . اما مطالبی را در این زمینه خوانده یا شنیده ام ، که آنها را با شما در میان می گذارم . امیدوارم شما این هدایت الهی را در انتخاب و نتیجه گیری نهائی آنرا در نظر بگیرید :

بشارت به بندگانی باشد که تمام اقوال و گفته ها را می شنوند و بهترین آنها را انتخاب می کنند .

1 ـ عقیدۀ خودِ صوفیان که معتقدند خدا به بندگان برجستۀ خود مقداری از قدرت خود را به مشایخ صوفیان می دهند و آنها به اینصورت می توانند اقدام کنند .

2 ـ برخی از افراد که در حدود 5% کل جامعه هستند [ مطابق عقاید اشپیگل در کتاب خلسه و درمان ] بسیار تلقین پذیر هستند و تحت تأثیر اطرافیان قرار می گیرند .

3 ـ یک اختلال روانی به نام اسکیزوفرنی وجود دارد که درتمام دنیا در حدود 10% افراد جمعیت به آن دچارند . این افراد که در جامعه زیادند گاه احساس می کنند که صدائی را از اطراف می شنوند و یا چیزهائی را می بینند.
4 ـ عده ای از افراد ــ به ویژه در سالمندان ــ که دچار انواعی از توهمات می شوند .